Spot piyasa, finansal araç ve varlıkların doğrudan kullanıcılar arası el değiştirmesini amaçlayan halka açık bir piyasadır. Amaç ticaretin hızlı gerçekleşmesi ve kar elde etmektir. İşlemler hızlı gerçekleştiği ve ödenen tutarlar peşin olduğu için nakit piyasası da denmektedir. İşlemler en çok iki iş günü içerisinde gerçekleşir. Menkul kıymetler, emtialar, forex ve kripto paralar bu piyasalara örnek verilebilir.
Spot Alım Satım Nedir?
Piyasanın değişmez kuralı olan arz talep dengesi, spot piyasada da geçerlidir. Arzın talepten fazla olması durumunda fiyatlar düşerken, talep arzdan fazla ise fiyatlar yükselir. İşte bu durumda alım satım noktalarını belirlemek önem arz eder.
Bir varlığın piyasadaki fiyatı spot fiyatıdır. Piyasa emri vererek anında spot fiyatından alım satım yapabiliriz. Emir aşamasında piyasa fiyatının değişmesi muhtemeldir çünkü ödemeye razı olduğunuz fiyattan istediğiniz miktar kadar piyasada o varlık olmayabilir. Eğer yoksa olan miktarı o fiyattan alır gerisini de güncel fiyattan alabilirsiniz. Mesela, emriniz spot fiyattan 20 BTC almak iken o anda yalnızca 5 BTC satılıyorsa kalan BTC’ leri güncel fiyatından alarak emrinizi tamamlayabilirsiniz.
Borsa dışında emir vermeksizin başka bir tarafla doğrudan belirli bir miktar ve fiyat üzerinden işlem yapabilirsiniz.
Spot ve Vadeli İşlem Farkı Nedir?
- Spot piyasalarda işlemler anında gerçekleşirken vadeli işlemlerde ödemeler ileri bir tarihte gerçekleşir.
- Spot piyasalarda fiyatların arz ve talebe göre belirlendiğini söylemiştik. Tabii ki de arz ve talebi etkileyen birçok unsur mevcuttur. Malların gelecekteki fiyat beklentisi arz ve talepte etkilidir. Vadeli işlemlerde bu durum daha hayati olmakla birlikte söz konusu varlığın değerlenip düşmesi yatırımcılara risk teşkil edebilir. Bu riskten korunmak (hedging) için vadeli işlem tercih edilmektedir.
- Vadeli işlemler ve spot işlemler arasında uçuk kâr miktarları olabilir. Bunun nedeni vadeli işlemlerde yatırımcı kaldıraçlı işlem yapma imtiyazına sahiptir. Belirli bir teminat ödeyerek kat ve kat miktarda işlem yapabilir.
Spot ve Marjin Farkı
Yukarıda anlattığımız üzere spot alım satım, varlığı hemen satın ve teslim almanızı sağlar. Bunun aksine, marjin alım satımı ise üçüncü bir taraftan faiziyle fon borç almanıza ve bu sayede daha büyük pozisyonlara girmenize imkan tanır. Yani marjin işlemlerde borçlanma devreye girmektedir. Borçlanma, yatırımcıya faiziyle birlikte geri ödeme koşuluyla yatırım yapma fırsatı sunar. Eğer borç alan kişi kâr elde ederse safi kazancı daha fazla olmaktadır. Fakat potansiyel maliyeti en başta arttığı için ihtiyatlı hareket etmesi gerekir.
Spot Piyasaların Avantajları
- Kullanıcıların çokluğu spot piyasalarda çok fazla işlem yapılmasına vesile olmaktadır. Nitekim bu durum fiyatların şişmemesine, arz ve talebin etkin olmasına ve piyasanın şeffaf olmasına olanak sağlar.
- İşlem sürelerinin hızlı olması riskin hesaplanmasını kolaylaştırır
- İstenilen an da işlem yapabilir ve bozabilirsiniz. Uzun vadede kaldığınız sürece sürekli kontrol etmenize de gerek yoktur. Aksine kaldıraçlı işlemler, yüksek risk gereği uykularınızı kaçırabilir.
Spot Piyasaların Dezavantajları
- Bazı varlıkların fiziksel olarak elde tutulması çok zordur. Emtia buna güzel bir örnektir. Ham petrol spot alımı yaparsanız, varlığın size fiziksel olarak teslim edilmesi gerekir.
- Spot piyasada çok kullanıcı anında işlem yaptığı için fiyatlar değişkenlik gösterebilir. Değişkenliğin sürekli olması beraberinde istikrarsızlığı da getirir. Bu durum bazı kişiler ve şirketler için gelir gider dengesini ayarlama hususunda dezavantaj olmaktadır.
- Spot piyasada elde edilen kazançlar vadeli piyasalara ve marjin alım satımına göre daha düşük kalmaktadır. Çünkü kaldıraç sizi daha büyük pozisyonlara sokma ayrıcalığı sunar. Risk almak isteyen yatırımcı için kaldıraçlı işlemler daha cazip gelecektir.
